Η τριχόπτωση και η αραίωση μαλλιών είναι δύο θέματα που αφορούν μεγάλο μέρος του πληθυσμού.
Τα μαλλιά και ο τρόπος χτενίσματος είναι πανάρχαια ενασχόληση ιδίως του γυναικείου φύλου και αντικατοπτρίζει συχνά πολιτισμικές, κοινωνικές, οικονομικές και προσωπικές ιδιαιτερότητες.
Εξ ου και το άγχος που συνοδεύει συχνά τα άτομα τα οποία έχουν παρατηρήσει αραίωση μαλλιών ή τριχόπτωση.
Αραίωση ή αλωπεκία, λέγεται η εμφανής απώλεια μαλλιών από το τριχωτό κεφαλής.
Μπορεί να είναι διάχυτη, εντετοπισμένη ή να λαμβάνει κυκλικά και οφιοειδή σχήματα .
Τα αίτια είναι πάρα πολλά και η συχνότητά τους διαφέρει ανάλογα με την ηλικία.
Στον αναπτυγμένο κόσμο είναι σπάνιες οι αλωπεκίες στη βρεφική και νηπιακή ηλικία. Κάποιες παθήσεις σχετίζονται με κληρονομικές διαταραχές του στελέχους της τρίχας και εμφανίζονται σαν εύθρυπτα μαλλιά που αδυνατούν να μεγαλώσουν.
Πολλές φορές συνοδεύονται και από διαταραχές σε άλλα συστήματα του οργανισμού όπως, νευρικό, μυοσκελετικό και γεννητικό σύστημα.
Οι πιο συχνές αιτίες αλωπεκίας στις ηλικίες αυτές σχετίζονται με χαμηλό βιοτικό επίπεδο και κακές συνθήκες υγιεινής, εμφανίζονται σε χώρες του αναπτυσσόμενου κόσμου και οφείλονται σε ελλείψεις πρωτεϊνών, βιταμινών και ιχνοστοιχείων καθώς και σε παρατεινόμενες και παραμελημένες λοιμώξεις του τριχωτού κυρίως από μύκητες.
Οι πιο σοβαρές είναι αυτές που προέρχονται από ζωόφιλούς μύκητες και παρουσιάζεται μετά από επαφή με το μολυσμένο ζώο (σκύλο ή γάτα) ή από έμμεση επαφή με το έδαφος στο οποίο υπάρχουν προϊόντα του μολυσμένου ζώου.
Η μυκητίαση στο τριχωτό μπορεί να πάρει διάφορες κλινικές μορφές ανάλογα με το είδος του μύκητα και παρουσιάζεται σαν στρογγυλή περιοχή με αποψιλωμένες τρίχες, σαν πλάκα με λεπτό αργυρόχρωο λέπι ή στις πιο σοβαρές περιπτώσεις σαν φλεγμονώδης μάζα με εκροή πύου.
Στην εφηβική και ενήλικο ζωή οι πιο συχνές αιτίες είναι ελλείψεις βιταμινών και ιχνοστοιχείων (κυρίως σίδηρος, φυλικό οξύ) καθώς και οι χρόνιες αναιμίες, συχνά σε γυναίκες με σιδηροπενική αναιμία λόγω εμμήνου ρύσεως.
Οι ορμονικές διαταραχές όπως θυρεοειδοπάθειες και υπερανδρογοναιμίες (π.χ σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών) παρουσιάζουν συχνά αραίωση μαλλιών και μπορεί να είναι η πρώτη εκδήλωση πολλές φορές της ορμονικής διαταραχής.
Αυτοάνοσες ή χρόνιες φλεγμονώδεις παθήσεις όπως ερυθηματώδης λύκος, ομαλός λειχήνας, γυροειδής αλωπεκία, ψωρίαση, κ.ά., αποτελούν άλλες σπάνιες αιτίες αραίωσης μαλλιών με χρόνια πορεία.
Η γυροειδής αλωπεκία είναι από τις συχνότερες δερματικές παθήσεις προσβολής των τριχών και στην καθολική της μορφή (πολύ σπάνια μορφή) προσβάλλει φρύδια και βλέφαρα. Παρουσιάζεται σαν στρογγυλή κηλίδα ή κηλίδες αραίωσης μαλλιών
Συχνή αιτία στις ηλικιακές αυτές ομάδες είναι η αλωπεκία από έλξη που εμφανίζεται στις ζώνες χρόνιας άσκησης δυνατής έλξης (π.χ. σφικτές πλεξούδες για μεγάλο χρονικό διάστημα).
Στις γυναίκες μαύρης φυλής συχνή είναι και η αραίωση μαλλιών λόγω ισιωτικών τεχνικών και άλλων παρόμοιων βλαπτικών τεχνικών κομμωτικής.
Στους ενήλικες άνδρες η ανδρογενετικού τύπου αλωπεκία είναι κατά πολύ η συχνότερη αιτία αραίωσης μαλλιών και έχει ισχυρό γενετικό υπόβαθρο.
Εμφανίζεται αρχικά με αραίωση σε πλάγια μετωπική χώρα ή στην κορυφή της κεφαλής και εξελίσσεται αργά με την πάροδο της ηλικίας. Ο βαθμός της σοβαρότητας εξαρτάται από κληρονομικούς κυρίως παράγοντες.
Ένα άτομο που παρουσιάζεται με ανδρογενετικού τύπου αλωπεκία, θα κινδυνεύει να εμφανίσει σοβαρού βαθμού αλωπεκία αν συγγενής του (πατέρας ή παππούς) είχε με τη σειρά του σοβαρή αλωπεκία και μάλιστα αρχόμενη σε νεαρή ηλικία (κάτω των 30 ετών). Ταξινομείται σε 7 κατηγορίες ανάλογα με τη σοβαρότητα.
Στις μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες η συχνότερη αιτία είναι η ανδρογεννετικού τύπου αλωπεκία που ταξινομείται με τη σειρά της σε 3 κατηγορίες ανάλογα με τη σοβαρότητα. Διαφέρει από τους άνδρες στην κατανομή της, που είναι στη βρεγματική χώρα (πίσω από το μέτωπο) με διατήρηση της πρόσθιας μετωπιαίας γραμμής μαλλιών συνήθως.
Η τριχόπτωση είναι η απώλεια μεγάλου αριθμού μαλλιών χωρίς κατ' ανάγκην αραίωση του τριχωτού.
Η πιο συχνή αιτία είναι η εποχική που εμφανίζεται συγκεκριμένους μήνες και είναι πλήρως αναστρέψιμη. Υποχωρεί σε 1-2 μήνες.
Επίσης μετά από τον τοκετό (1-4 μήνες) παρατηρείται παροδική τριχόπτωση που και αυτή υποχωρεί πλήρως μετά από 2-3 μήνες.
Άλλες αιτίες είναι φάρμακα (π.χ. στατίνες), θυρεοειδοπάθειες και χρόνια αναιμία με έλλειψη κυρίως του σιδήρου ή και άλλων βιταμινών και ιχνοστοιχείων.
(ΜΕΡΟΣ Β-ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ)
Η διάγνωση πολλές φορές τίθεται μετά από προσεκτική λήψη του ιστορικού και πλήρη δερματολογική κλινική εξέταση από ιατρό που έχει κατάλληλη εκπαίδευση και εμπειρία.
Οι Δερματολόγοι είναι οι κατεξοχήν ειδικοί στην εξέταση του τριχωτού κεφαλής και του τριχικού στελέχους. Βοήθημα στην κλινική εξέταση σε μερικές περιπτώσεις μπορεί να υπάρξει με την χρήση του δερματοσκοπίου για πιο λεπτομερή και μεγεθυμένη εικόνα της βλάβης.
Στον εργαστηριακό έλεγχο συχνά ζητώνται: γενική εξέταση αίματος, σίδηρος-φερριτίνη, φυλλικό, θυρεοειδικές ορμόνες, ανδρογενητικές ορμόνες (αν υπάρχει ένδειξη κλινική) και αδρός ανοσολογικός (αν υπάρχει ένδειξη).
Εξέταση που μπορεί να εκτελεστεί από Δερματολόγο είναι το τριχοριζόγραμμα
που συνίσταται σε λήψη πολλών τριχών και στρώση σε πλακάκι με ειδική τεχνική και ανάλυση σε μικροσκόπιο.
Η εξέταση αυτή γίνεται σε περιπτώσεις που η κλινική εξέταση δεν επαρκεί για διάγνωση ή η πάθηση εξακολουθεί να εξελίσσεται παρά την αρχική θεραπεία. Στις κληρονομικές παθήσεις βρεφικής ηλικίας το τριχοριζόγραμμα είναι απαραίτητη εξαρχής εξέταση.
Σε περιπτώσεις χρόνιων αυτοάνοσων δερματολογικών και ρευματολογικών παθήσεων είναι απαραίτητη πολλές φορές η βιοψία δέρματος κεφαλής που γίνεται με τοπική αναισθησία και αποστολή του δείγματος σε παθολογοανατομικό εργαστήριο, κάτι που θα επιτρέψει ακριβή διάγνωση.
Η θεραπεία ποικίλει και εξαρτάται από την ακριβή διάγνωση και τη σοβαρότητα της πάθησης κατά τη στιγμή της διάγνωσης.
Άτομα με πολλαπλές συνοσηρότητες και λήψη πολλών φαρμάκων χρήζουν πιο συχνής και προσεκτικής παρακολούθησης για παρακολούθηση της πορείας της νόσου και της ανεκτικότητας της αγωγής.
Οι κληρονομικές παθήσεις βρεφικής ηλικίας άλλες μένουν στάσιμες και άλλες βελτιώνονται μέχρι την εφηβεία.
Δεν υπάρχει μέχρι στιγμής ειδική θεραπεία.
Οι ελλείψεις βιταμινών και ιχνοστοιχείων αναπληρώνονται με συμπληρώματα διατροφής για διάστημα τουλάχιστον 3 μηνών.
Η διαταραχή των ορμονών του θυρεοειδούς χρήζουν θεραπείας υποκατάστασης από ειδικό ενδοκρινολόγο, ενώ η διαταραχή των ανδρογενητικών ορμονών ανάλογα με το ποια ορμόνη είναι επηρεασμένη χρήζει συνήθως θεραπείας ορμονικής και εδώ η συνεργασία Δερματολόγου, Ενδοκρινολόγου και Γυναικολόγου είναι επιθυμητή.
Στις χρόνιες δερματικές (ομαλός λειχήνας, γυροειδής αλωπεκία, ψωρίαση) και ρευματολογικές αυτοάνοσες παθήσεις (ερυθηματώδης λύκος) συχνά γίνεται συνδυασμός τοπικών και συστηματικών (από το στόμα) φαρμάκων για τη σταθεροποίηση της νόσου.
Σκευάσματα κορτιζόνης και ανοσοτροποποιητικά είναι οι κύριες κατηγορίες φαρμάκων που χρησιμοποιούνται στις παθήσεις αυτές. Εδώ να αναφέρουμε ότι κάποιες εξ αυτών είναι ουλωτικές γι' αυτό η έγκαιρη διάγνωση από εξειδικευμένο ιατρό, όπως Δερματολόγο, έχει σημασία για την όσο δυνατόν λιγότερη ζημιά στο τριχωτό.
Οι εποχικές και ανδρογενετικού τύπου αλωπεκίες συνήθως απαντούν ικανοποιητικά στην εφαρμογή τοπικών λοσιόν (π.χ. μινοξιδίλη, saw palmetto κ.ά.) που υπάρχουν έτοιμες στο εμπόριο και έχουν δραστικά συστατικά που ευνοούν την μικροκυκλοφορία και το μικροπεριβάλλον της τρίχας καθώς και το ίδιο το στέλεχος της τρίχας.
Τα σκευάσματα αυτά μπορούν να ενισχύσουν μερικές φορές την ειδική φαρμακευτική αγωγή που θα λάβει κάποιο άτομο που πάσχει από χρόνιες αυτοάνοσες παθήσεις με προσβολή των τριχών της κεφαλής.
Το άγχος είναι κακός φίλος της τριχόπτωσης και αραίωσης μαλλιών.
Η καλή σχέση με το θεράποντα ιατρό βοηθά στην καλύτερη γνώση και αντιμετώπιση των παθήσεων της τρίχας και έτσι στην αποφυγή άγχους και βλαπτικών (οικονομικά και ψυχολογικά) λύσεων-παγίδων που ελλοχεύουν παντού.
*Δρ. Πασχάλης Κωνσταντίνου
Δερματολόγος-Αφροδισιολόγος
Εκ μέρους της Δερματολογικής και Αφροδισιολογικής Εταιρείας Κύπρου
www.cyderm.org