Η εγκυμοσύνη είναι μια κρίσιμη περίοδος κατά τη διάρκεια της οποίας το σώμα της γυναίκας βιώνει σημαντικές αλλαγές, οι οποίες δημιουργούν αυξημένες απαιτήσεις σε θρεπτικά συστατικά.
Η διατροφή της εγκύου και ο τρόπος ζωής της γενικά, είναι καθοριστικοί παράγοντες για την υγιή έκβασή της εγκυμοσύνης.
Η θρεπτική κατάσταση της εγκύου μπορεί να επηρεάσει σημαντικά την υγεία της κατά τη διάρκεια και μετά την εγκυμοσύνη, αλλά και την υγεία του παιδιού της κατά την ενδομήτρια ζωή καθώς και αργότερα στην ζωή του.
Επιπλέον, καθοριστικό ρόλο παίζει η διατροφή της εγκύου πρίν απο την εγκυμοσύνη, ένα θέμα το οποίο θα αναλυθεί εκτενέστερα σε επόμενο άρθρο.
Μέσα από την διατροφή της εγκύου το έμβρυο προσλαμβάνει όλα τα θρεπτικά συστατικά και την ενέργεια (θερμίδες) που έχει ανάγκη.
Επίσης, ανάλογα με το βάρος που θα προσλάβει η έγκυος, αλλά και το βάρος της πριν από την εγκυμοσύνη, μπορεί να επηρεαστεί σημαντικά η υγεία καθώς και η ανάπτυξη του εμβρύου.
Επομένως, κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, καθώς και πριν από την σύλληψη, οι γυναίκες θα πρέπει να στοχεύουν στην τήρηση ενός ισορροπημένου προγράμματος διατροφής και καλού τρόπου ζωής γενικά.
Η τήρηση μιας σωστής διατροφής και τρόπου ζωής γενικά συμβάλλουν:
- Στην μείωση του κινδύνου εμφάνισης ανωμαλιών κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης.
- Στην υγιή ανάπτυξη του εμβρύου αλλά και του νεογέννητου βρέφους κατά πρώτους μήνες της ζωής του.
- Στην πρόληψη χρόνιων παθήσεων στο μωρό, που μπορούν να προκληθούν από ανεπαρκή επίπεδα θρεπτικών συστατικών.
- Στην πρόληψη βραχυπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων προβλημάτων υγείας στην μητέρα (διαβήτης, καρδιαγγειακά, δισλιπιδαιμίες κ.α), που προκύπτουν από την υπερκατανάλωση ή το υπερβάλλον βάρος.
- Στην ελαχιστοποίηση του κινδύνου για εμφάνιση επιλόχειας κατάθλιψης. Έρευνες έδειξαν ότι, η ποιότητα της διατροφής, η διαιτητική πρόσληψη και η διατροφική κατάσταση γενικά, μπορούν να μειώσουν τον κίνδυνο για εμφάνιση επιλόχειας κατάθλιψης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η συμβολή των ω3 λιπαρών οξέων στην αύξηση των επιπέδων σεροτονίνης, ενός νευροδιαβιβαστή που συμβάλλει στην καλή διάθεση.
Σημαντικοί παράγοντες για μια υγιή εγκυμοσύνη είναι:
- Υγιές βάρος πριν την εγκυμοσύνη
- Κατάλληλη πρόσληψη βάρους κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης
- Φυσική δραστηριότητα
- Υγιεινές επιλογές τροφίμων και καλός τρόπος ζωής γενικά
- Αποφυγή αλκοόλ και άλλων επιβλαβών ουσιών
- Κατάλληλη συμπληρωματική χορήγηση βιταμινών και μετάλλων
- Ασφαλής χειρισμός τροφίμων
Ας δούμε αναλυτικά τον κάθε ένα από αυτούς παράγοντες:
Υγιές βάρος πριν και κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης
Ο δείκτης μάζας σώματος (ΔΜΣ) πριν από την εγκυμοσύνη αποτελεί ένα ανεξάρτητο προγνωστικό παράγοντα για πιθανές αρνητικές συνέπειες κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης.
Η υπερκατανάλωση και το αυξημένο βάρος κατά την αναπαραγωγική περίοδο σχετίζονται με βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα προβλήματα υγείας στην μητέρα, συμπεριλαμβανομένου της παχυσαρκίας, του διαβήτη, της δυσλιπιδαιμίας και των καρδιαγγειακών ασθενειών.
Η υπερβολική πρόσληψη θερμίδων δεν εγγυάται επαρκή πρόσληψη σε θρεπτικά συστατικά ή διατροφική κατάσταση που συμβάλλει στην υγιή έκβαση της εγκυμοσύνης. Εκτός από τους κινδύνους για την υγεία, πρόσληψη βάρους πάνω από τα συνιστώμενα όρια αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο για υπερβολική αύξηση βάρους ένα χρόνο μετά τον τοκετό.
Για εξασφάλιση καλύτερης υγείας στην μητέρα και το παιδί, το βάρος της γυναίκας κατά την σύλληψη, θα πρέπει να βρίσκεται στα φυσιολογικά όρια του Δείκτη Μάζας Σώματος (ΔΜΣ) και στην συνέχεια να τίθεται στόχος πρόσληψης βάρους μέσα στα επιθυμητά όρια, σύμφωνα με τις επίσημες διατροφικές συστάσεις.
Σε περίπτωση που το βάρος βρίσκεται πάνω από τα φυσιολογικά όρια ΔΜΣ, θα πρέπει να τίθεται στόχος για μικρότερη πρόσληψη βάρους κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης.
Για σωστή εφαρμοργή των διατροφικών οδηγιών κρίνεται απαραίτητη η αξιολόγηση από εγγεγραμμένο Διαιτολόγο, με την βοηθεια του οποίου προσδιορίζονται οι διατροφικές συνήθειες/ιδιαιτερότητες, τυχόν διατροφικές ελλείψεις της εγκύου κ.α, και γίνονται χρήσιμες μετρήσεις για να καθοριστεί ο στόχος πρόσληψης βάρους.
Για την εξασφάλιση επαρκούς πρόσληψης θρεπτικών συστατικών και φυσιολογικής αύξησης βάρους ειναι σημαντικό να εφαρμόζεται ένα πρόγραμμα διατροφής το οποίο θα ανταποκρίνεται στις αναγκες της κάθε εγκύου ξεχωριστά.
Φυσική δραστηριότητα
Η εγκυμονούσα αλλά και το έμβρυο μπορούν να επωφεληθούν σημαντικά μέσω της φυσικής δραστηριότητας.
Η φυσική δραστηριότητα κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης συνδέθηκε με μείωση του κίνδυνου εμφάνισης υπεργλυκαιμίας σε ποσοστό 48%, ειδικά μεταξύ των γυναικών με ΔΜΣ (Δείκτη Μάζας Σώματος) μικρότερο από 25.
Η τήρηση μιας ισορροπημένης διατροφής από την εγκυμονούσα, σε συνδυασμό με ένα πρόγραμμα άσκησης, και ανάλογα με την ένταση, έδειξε ότι μπορεί να μειώσει την υπερβολική αύξηση βάρους κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και να συμβάλει στην ευκολότερη επαναφορά του προ εγκυμοσύνης βάρους.
Ευεργετικά αποτελέσματα φαίνεται να έχει μια μέτρια φυσική δραστηριότητα διάρκειας 30 λεπτών και πάνω.
Βέβαια, λόγω των σωματικών αλλαγών που συμβαίνουν κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, η έγκυος θα πρέπει να είναι προσεκτική όταν ασκείται και είναι καλύτερο να συμβουλεύεται τον γιατρό η τον γυμναστή της για το ποιες ασκήσεις είναι κατάλληλες γι’ αυτήν και το παιδί της.
Υγιεινές επιλογές τροφών και τρόπου ζωής γενικά
Είναι επιστημονικά τεκμηριωμένο ότι οι διατροφικές επιλογές και ο τρόπος ζωής της εγκύου, μακροπρόθεσμα μπορούν να επηρεάσουν την υγεία του παιδιού της. Η διατήρηση υγιεινών διατροφικών συνηθειών πριν την εγκυμοσύνη, όπως η εφαρμογή Μεσογειακής διατροφής, διατροφικές προσεγγίσεις για αντιμετώπιση της υπέρτασης κ.α., έδειξαν μείωση της εμφάνισης διαβήτη κυήσεως σε ποσοστό 24 μέχρι 46%.
Έρευνες αποδεικνύουν ότι κακές μεταβολικές συνθήκες κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης μπορεί να συνδέονται με νευροαναπτυξιακά προβλήματα, όπως αυτισμό και καθυστερημένη ανάπτυξη στα παιδιά.
Ανεπαρκής πρόσληψη θρεπτικών συστατικών κατά τις κρίσιμες περιόδους ανάπτυξης του εμβρύου μπορεί να προδιαθέσουν το έμβρυο σε χρόνια προβλήματα υγείας αργότερα στην ζωή του.
Σε αυτά τα προβλήματα περιλαμβάνονται η παχυσαρκία, οι καρδιαγγειακές ασθένειες, η κακή οστική υγεία, αδύναμο ανοσοποιητικό σύστημα κ.α.
Οι έγκυες μπορούν να επωφεληθούν σημαντικά όταν καταναλώνουν ποικιλία τροφών για κάλυψη των διατροφικών τους αναγκών και όταν η θερμιδική τους πρόσληψη μπορεί να υποστηρίξει μια φυσιολογική πρόσληψη βάρους.
Αποφυγή αλκοόλ και άλλων επιβλαβών ουσιών.
Η κατανάλωση αλκοόλ θα πρέπει να αποφεύγεται από τις έγκυες ή από όσες γυναίκες προσπαθούν να συλλάβουν.
Το αλκοόλ κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, ειδικά κατά τους πρώτους μήνες, μπορεί να οδηγήσει σε διαταραχές της συμπεριφοράς ή νευρολογικές ανωμαλίες στο νεογέννητο και να επηρεάσει την νοημοσύνη του παιδιού μελλοντικά.
Επίσης, χρειάζεται προσοχή στην κατανάλωση ενεργειακών ποτών, όπως energy drink και red bull, καθώς μπορεί να περιέχουν σημαντικές ποσότητες καφεΐνης, ζάχαρης, ταυρίνης, κρεατίνης, ginkgo κ.α.
Πολλά από αυτά τα συστατικά δεν έχουν μελετηθεί για την ασφάλεια τους κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, έτσι συστήνεται η αποφυγή τους.
Κατάλληλη συμπληρωματική χορήγηση βιταμινών και μετάλλων
Λόγω των αναγκών που δημιουργεί η εγκυμοσύνη στο σώμα της γυναίκας και της ανάπτυξης μιας νέας ζωής, πολλά από τα θρεπτικά συστατικά θα πρέπει να λαμβάνονται σε αυξημένες ποσότητες.
Για να καλυφθούν αυτές οι ανάγκες σημαντική προϋπόθεση είναι η έγκυος να ακολουθεί μια ισορροπημένη διατροφή, αλλά κάποια από αυτά τα θρεπτικά συστατικά είναι πολύ δύσκολο να καλυφθούν μόνο μέσω της διατροφής.
Έτσι είναι απαραίτητο να λαμβάνονται μέσω συμπληρωματικής χορήγησης.
Παραδείγματα τέτοιων θρεπτικών συστατικών είναι ο σίδηρος και το φολικό οξύ.
Επίσης, ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες της κάθε εγκύου, π.χ σε χορτοφαγία, σιδηροπενική αναιμία, δυσκολία στην κατανάλωση κάποιων τροφών, κ.α, απαιτείται και ανάλογη συμπληρωματική χορήγηση.
Ασφαλής χειρισμός τροφίμων.
Κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, οι ορμονικές αλλαγές που συμβαίνουν στο σώμα της γυναίκας οδηγούν σε μειωμένη κυτταρική ανοσολογική λειτουργία. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα η έγκυος και το έμβρυο να βρίσκονται σε αυξημένο κίνδυνο για τροφική δηλητηρίαση.
Οι πιο συνηθισμένες περιπτώσεις τροφικής δηλητηρίασης είναι η λιστερίωση, η τοξοπλάσμωση και σαλμονέλλωση.
Οι έγκυες θα πρέπει να ακολουθούν τις επίσημες διατροφικές συστάσεις για την ασφάλεια τροφίμων, όπως είναι καλό πλύσιμο χεριών, καλός καθαρισμός των επιφανειών μαγειρέματος, αποφυγή ωμών τροφίμων κλπ.
Κλείνοντας λοιπόν το παρόν άρθρο, βλέπουμε ότι η διατροφή πριν και κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης αποτελεί ένα ισχυρό παράγοντα για την υγιή έκβαση της εγκυμοσύνης.
Η αλλαγή των διατροφικών συνηθειών προς το καλύτερο θα πρέπει να είναι ένας απο τους πρώτους στόχους της εγκύου, αλλά και για οσες γυναίκες σκοπεύουν να κανουν παιδί, και αυτό είναι προς όφελος τόσο της ίδιας της μητέρας όσο και του παιδιού της.
Η εξασφάλιση της καλής υγείας της μητέρας και κατ’ επέκταση του παιδιού της, θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι το κλειδί της καλής υγείας για τις επόμενες γενιές.
*Χριστιάνα Παπαλουκά
Διαιτολόγος-Διατροφολόγος B.Sc.
Συνεργάτιδα της Μαιευτικής και Γυναικολογικής Κλινικής ΙΣΙΣ
Βιβλιογραφία:
- Andrea L. Deierlein, Anna Maria Siega-Riz, and Kelly R. Evenson. Physical Activity During Pregnancy and Risk of Hyperglycemia. Journal of Women's Health. July 2012, 21(7): 769-775. doi:10.1089/jwh.2011.3361.
- Ruchat SM1, Davenport MH, Giroux I, Hillier M, Batada A, Sopper MM, Hammond JM, Mottola MF. Nutrition and exercise reduce excessive weight gain in normal-weight pregnant women. Med Sci Sports Exerc. 2012 Aug;44(8):1419-26. doi: 10.1249/MSS.0b013e31825365f1.
- Rasmussen KM, Yaktine AL, eds. WeightGain During Pregnancy: Reexamining
the Guidelines. Washington, DC: NationalAcademies Press; 2009. http://www.
nap.edu/openbook.php?record_idΌ12584&pageΌR1. Accessed March 19, 2014.
- Tobias DK, Zhang C, Chavarro J, et al. Prepregnancy adherence to dietary patterns and lower risk of gestational diabetes. Am J Clin Nutr. 2012;96(2):289-295.
- Krakowiak P, Walker CK, Bremer AA,et al. Maternal metabolic conditions
and risk for autism and other neurodevelopmental disorders. Pediatrics. 2012;129(5):e1121-e1128.
- McMillen IC, MacLaughlin SM, Muhlhausler BS, Gentili S, Duffield JL, Morrison JL. Developmental origins of adult health and disease: The role of periconceptional and foetal nutrition. Basic Clin Pharmacol Toxicol. 2008;102(2):82-89.
- Gautam CS, Saha L, Sekhri K, Saha PK. Iron deficiency in pregnancy and the rationality of iron supplements prescribed during pregnancy. Medscape J Med. 2008;10(12):283-288. http://www.ncbi. nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC264404/. Accessed October 3, 2012.
- US Department of Agriculture, US Department of Health and Human Services. Dietary Guidelines for Americans, 2010. 7th ed. Washington, DC: US Government Printing Office; 2010.
- Centers for Disease Control and Prevention. Folic acid: Recommendations.http://www.cdc.gov/ncbddd/folicacid/recommendations.html. Accessed September 24, 2012.
- Shapiro GD, Fraser WD, Séguin JR.Emerging risk factors for postpartum depression: Serotonin transporter genotype and omega-3 fatty acid status. Can J Psychiatry. 2012;57(11):704-712.