Το πένθος κατά την παιδική ηλικία, ορίζεται ως διαδικασία, δια μέσου της οποίας το άτομο βιώνει την απώλεια ενός σημαντικού προσώπου ή αντικειμένου. (Παπαγεωργίου, Β.Α., 2005, σ. 343).
Η κατανόηση του θανάτου κατά την παιδική ηλικία, έχει άμεση σχέση με το αναπτυξιακό στάδιο, σύμφωνα με τον εγγεγραμμένο σχολικό ψυχολόγο, Χάρη Αντωνίου ο οποίος αναλύει τα στάδια και τους χειρισμούς απέναντι στο παιδί μας, όταν έχει να αντιμετωπίσει τον θάνατο.
Η Stroebe ( 1989), αναφέρει ότι ο φυσιολογικός θρήνος σε όλους τους ανθρώπους εμφανίζεται με χιλιάδες κοινωνικές, συμπεριφοριστικές, σωματικές και γνωστικές εκδηλώσεις.
Στο χώρο των συναισθημάτων μπορεί να εκδηλωθεί με κατάθλιψη, απελπισία και κατήφεια, άγχος, ενοχή, θυμό και εχθρότητα, ανικανότητα του ατόμου να νοιώσει ηδονή και με αίσθημα μοναξιάς.
Στο χώρο της συμπεριφοράς, οι πιο συνηθισμένες εκδηλώσεις θρήνου είναι η ανησυχία, η κόπωση, το κλάμα και η κοινωνική απομόνωση. Οι σωματικές εκδηλώσεις περιλαμβάνουν ανορεξία, διαταραχές του ύπνου, μείωση της ενεργητικότητας και εξάντληση, διάφορες σωματικές διαταραχές.
Στην παιδική και εφηβική ηλικία τώρα, βλέπουμε ότι το παιδί προσχολικής ηλικίας δεν διακρίνει το φυσιολογικό θάνατο από τη ζωή. Πρόκειται για απομάκρυνση αποχωρισμό , ύπνο ένα είδος ζωής κάτω από άλλες συνθήκες.
Η εκδήλωση παθολογικού πένθους σύμφωνα με τον κύριο Αντωνίου, είναι πιο πιθανή στην ηλιακή αυτή περίοδο, εξαιτίας της περιορισμένης κατανόησης, της ελλιπούς πληροφόρησης και των αλλαγών ζωής που έπονται.
Στην ηλικία των 6 χρόνων τα παιδιά κατανοούν ότι οι λειτουργίες του σώματος σταματούν και το άτομο που πεθαίνει διαφέρει από τους ζώντες: δεν κινείται, δεν αισθάνεται, δεν ακούει, δε μιλά και οι λειτουργίες του σώματος σταματούν.
Παιδιά μικρότερης ηλικίας αδυνατούν να κατανοήσουν την έννοια της αλλοίωσης του σώματος, ενώ ο θάνατος για αυτά είναι αναστρέψιμος (Lansddown et al. 1985).
Με την πάροδο της ηλικίας η κατανόηση της ασθένειας και της έννοιας του θανάτου εξελίσσεται.
Στην ηλικία των 8 χρόνων, τα περισσότερα παιδιά έχουν σχεδόν ή πλήρως κατανοήσει την έννοια του θανάτου ( Grollman 1976).
Κατά την εφηβεία ο θάνατος γίνεται αντιληπτός ως αναπόφευκτο γεγονός του κύκλου της ζωής. Οι έντονες φυσιολογικές αλλαγές αυτής της περιόδου, ταυτόχρονα με την αναπτυσσόμενη αίσθηση της προσωπικής ταυτότητας οδηγούν σε αυξανόμενο ενδιαφέρον για το σώμα και τον ναρκισσισμό.
Πολλές φορές στην προσπάθεια τους οι ενήλικοι να προστατεύσουν τα παιδιά από το θρήνο, τα εμποδίζουν να παρευρεθούν στην τελετή της ταφής, αλλά αντιθέτως τα νεκρικά έθιμα πρέπει να αποβλέπουν στο να διευκολύνουν το ξέσπασμα της θλίψης και των άλλων οδυνηρών συναισθημάτων.
+2
ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ :
Το πρώτο που μπορούμε να προσφέρουμε σε παιδιά που πενθούν , είναι να τα ενημερώσουμε με σαφήνεια και ειλικρίνεια για το θάνατο που αντιμετωπίζουν.
Ένας δεύτερος τρόπος συμπαράστασης που μπορούμε να προσφέρουμε σε άτομα που πενθούν και ειδικότερα σε παιδιά, είναι να τα βοηθήσουμε να χειριστούν άμεσα τα συναισθήματα και τις αντιδράσεις τους.
Είναι πολύ σημαντικό για ένα παιδί να καταλάβει τα έντονα και ποίκιλα συναισθήματα που βιώνει εξαιτίας της απώλειας, και να μάθουν να τα εκφράζουν με εποικοδομητικούς και όχι αυτοκαταστροφικούς τρόπους.
Παράλληλα, μια τρίτη βοήθεια που μπορεί να δοθεί σε παιδιά που πενθούν είναι να τα ενισχύσουμε στην προσπάθεια τους να μνημονεύσουν το άτομο που πέθανε. Υπάρχουν διάφοροι τρόποι με τους οποίους μπορούν να εκφράσουν τα παιδιά την ανάγκη τους να θυμούνται το άτομο που πέθανε κρατώντας τη μνήμη του ζωντανή.
Τέλος, μια τέταρτη καθοδήγηση, ευνοϊκή σε παιδιά που πενθούν, είναι να τους δείξουμε ότι η ζωή τους δε θα πάψει να είναι μια καλή και γεμάτη αγάπη ζωή. Για πολλά παιδιά ο θάνατος ενός κοντινού τους ανθρώπου μπορεί να σημαίνει το τέλος κάθε ευτυχίας, και είναι ρόλος του ενήλικου να μάθει στο παιδί ότι στη ζωή χωρούν μαζί χαρούμενες και λυπηρές στιγμές.
Τα παιδιά έχουν ανάγκη να κατανοήσουν το θάνατο για να πενθήσουν. Μπορεί να μη κατανοήσουν τη πηγή των συναισθημάτων πένθους και να υποφέρουν μόνα χωρίς να ζητήσουν βοήθεια. Τα παιδιά που πενθούν, μπορεί να ντρέπονται για τις αντιδράσεις τους ή να θεωρούν ότι βιώνουν μοναδικά συναισθήματα.
Οι εμπειρίες αυτές μπορεί να οδηγήσουν σε ψυχοσωματικά συμπτώματα (Gudas,1993).
Προσοχή και έλεγχος απαιτείται στην ποιότητα των εξηγήσεων, ώστε να μην παραβιάζεται το γνωστικό επίπεδο του παιδιού.
Η εξήγηση ο μπαμπάς πήγε στον ουρανό μπορεί να σημαίνει για το παιδί ότι ο μπαμπάς θα επιστρέψει, όπως παλιά μετά από ταξίδι.
Σε περιπτώσεις ξαφνικού θανάτου κάτω από τραυματικές συνθήκες πρέπει να διερευνάται η πιθανότητα εκδήλωσης διαταραχής μετατραυματικού στρες ( Παπαγεωργίου, Β.Α., 2005).
Σημαντικό ρόλο στη ζωή των παιδιών που θρηνούν παίζει και το σχολείο. Όταν οι εκπαιδευτικοί αγνοούν το γεγονός της απώλειας κινδυνεύουν να δώσουν στο μαθητή που θρηνεί λανθασμένα μηνύματα. Το θέμα του θανάτου μπορεί να ενταχθεί στο πρόγραμμα του σχολείου με διάφορους τρόπους, έτσι ώστε οι μαθητές να είναι προετοιμασμένοι.
O ρόλος του σχολικού ψυχολόγου είναι καθοριστικός. Ειδικότερα για τη συμβουλευτική διαχείρισης κρίσεων, όπως είναι η απώλεια και η διαδικασία του θρήνου, επειδή αυτή διαφοροποιείται αρκετά ως προς το περιεχόμενο και τη διαδικασία από τη συνήθη συμβουλευτική, με έμφαση στη παροχή των λεγόμενων ψυχολογικών πρώτων βοηθειών τόσο στο παιδί όσο και στην οικογένεια Χατζηχρήστου,2004).
Ο θρήνος έχει πολλές φορές παρομοιαστεί με ένα ταξίδι, δίνοντας την αίσθηση ότι ξεκινά κανείς από ένα μέρος και μετά συνεχίζει να περιπλανιέται σε ένα έρημο και ανοίκειο τόπο, ώσπου να επιστρέψει αν φανεί τυχερός, κάπου κοντά στο σημείο απ’ όπου ξεκίνησε.
Στην παραδοσιακή θεωρία θρήνου το ταξίδι αυτό εμμέσως θεωρείται σαν κάτι ιδιωτικό που πραγματοποιείται από ένα μοναχικό ταξιδιώτη, ο οποίος βρίσκει το δρόμο του χρησιμοποιώντας οικείες πινακίδες που αναγγέλλουν κάθε νέο σταθμό του ταξιδιού.
* Ο Χάρης Αντωνίου είναι εγγεγραμμένος σχολικός ψυχολογος
'a0harisan@live.com
Τηλέφωνο: 99829972