O Νηρέας διεξάγει επιστημονική έρευνα αιχμής σε θέματα που άπτονται της αειφόρου διαχείρισης του νερού, έχοντας επιδείξει διακρίσεις, μεγάλο αριθμό επιτυχημένων έργων και εξασφάλιση ανταγωνιστικών κονδυλίων χρηματοδότησης από την ΕΕ, καθώς και ένα διεθνές δίκτυο συνεργασιών στο χώρο της ακαδημαϊκής κοινότητας και της βιομηχανίας.
Η ίδρυση του Νηρέα και το ερευνητικό του όραμα
Το Διεθνές Ερευνητικό Κέντρο Νερού Νηρέας του Πανεπιστημίου Κύπρου (Nireas-IWRC) ιδρύθηκε το 2011 με γενικό στόχο την ανάπτυξη έρευνας υψηλών προδιαγραφών σε θέματα που αφορούν στην αειφόρο διαχείριση των υδάτινων πόρων (παροχή, έλεγχος ποιότητας, επεξεργασία και επαναχρησιμοποίηση νερού, κ.ά.). Το Ερευνητικό Κέντρο αποτέλεσε ένα από τα στρατηγικά έργα που συγχρηματοδοτήθηκαν από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και την Κυπριακή Δημοκρατία μέσω του Ιδρύματος Προώθησης Έρευνας (ΙΠΕ) καθώς και το Πανεπιστήμιο Κύπρου, μέσα από ανταγωνιστική διαδικασία υποβολής προτάσεων. Διευθύντρια του είναι η Δέσπω Φάττα-Κάσινου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών και Μηχανικών Περιβάλλοντος.
Ο Νηρέας είναι το πρώτο Ερευνητικό Κέντρο Νερού που ιδρύθηκε και λειτούργησε στην Κύπρο και δραστηριοποιείται σε ένα ευρύ φάσμα τομέων: στην παρουσία μικρορύπων και μικροοργανισμών στα φυσικά νερά και στα αστικά λύματα, στην εφαρμογή προηγμένων μεθόδων επεξεργασίας αστικών λυμάτων, στη διείσδυση θαλασσινού νερού στα υπόγεια νερά, στην απώλεια νερού από την εξάτμιση σε χώρους συγκέντρωσης νερού και υδατοφράγματα, στα αστικά δίκτυα διανομής νερού, στο σχεδιασμό και εγκατάσταση αισθητήρων για την ανίχνευση απώλειας νερού, στην επαναχρησιμοποίηση των επεξεργασμένων αστικών λυμάτων και στις τρέχουσες προκλήσεις που σχετίζονται με αυτή την πρακτική, κ.ά.
Στο Κέντρο διεξάγεται υψηλού επιπέδου βασική και εφαρμοσμένη έρευνα για την παραγωγή νέας γνώσης και τεχνολογίας και συντονίζονται σημαντικές εκπαιδευτικές δραστηριότητες για τη μεταφορά τεχνογνωσίας στην ακαδημαϊκή κοινότητα και σε ιδιωτικούς/δημόσιους φορείς για την επίλυση κοινωνικών και οικονομικών προβλημάτων σχετικών με τη διαχείριση νερού, υγρών αποβλήτων και αστικών λυμάτων.
Ο Νηρέας απαρτίζεται από τέσσερα ερευνητικά εργαστήρια: (1) ΓΑΙΑ – Εργαστήριο Μηχανικής Περιβάλλοντος το οποίο διευθύνεται από τη Διευθύντρια του Ερευνητικού Κέντρου Δρ. Δέσπω Φάττα-Κάσινου, (2) ΕΥΠΑΛΙΝΟΣ – Εργαστήριο Κατασκευής Έργων και Διαχείρισης Υδατικών Δικτύων το οποίο ηγείται από τον Αναπληρωτή Καθηγητή του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών και Μηχανικών Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Κύπρου Δρ. Συμεών Χριστοδούλου, (3) UCY–CompSci – Εργαστήριο Υπολογιστικής Μηχανικής υπό τη διεύθυνση του Αναπληρωτή Καθηγητή του Τμήματος Μηχανικών Μηχανολογίας και Κατασκευαστικής του Πανεπιστημίου Κύπρου Δρ. Σταύρου Κάσινου και (4) Subsurface Research Lab (SRL) – Ερευνητικό Εργαστήριο Υπεδάφους του υπό τη διεύθυνση του Καθηγητή του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών και Μηχανικών Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Κύπρου Δρ. Πάνου Παπαναστασίου.
Τα Εργαστήρια του Νηρέα διαθέτουν εξοπλισμό υψηλής τεχνολογίας συμπεριλαμβανομένου αναλυτικού εξοπλισμού για τον προσδιορισμό της ποιότητας νερού, εργαστηριακούς/πιλοτικούς αντιδραστήρες για την επεξεργασία υγρών αποβλήτων και αστικών λυμάτων, πιλοτικό δίκτυο αγωγών παροχής νερού σε αστικό περιβάλλον, συστοιχίες υπολογιστικών κόμβων (clusters), κ.λπ.
Κέντρο απασχόλησης νέων ερευνητών
Ενδεικτικά, αναφέρεται ότι τα τελευταία πέντε χρόνια, έχουν απασχοληθεί στον Νηρέα 35 ερευνητές και 40 μεταπτυχιακοί και 15 διδακτορικοί συνεργάτες με ειδίκευση ανάμεσα σε άλλα στη βιολογία, χημεία, φυσική, χημική μηχανική, μηχανική περιβάλλοντος, πολιτική μηχανική και μηχανολογία.
Η πολυκλαδικότητα των επιστημονικών περιοχών που συνευρίσκονται στο Κέντρο και συντονίζεται από τα τέσσερα εργαστήριά του είναι μοναδική και οδηγεί σε επιστημονική αριστεία. Με κινητήρια δύναμη το ερευνητικό του προσωπικό το οποίο διαθέτει υψηλού επιπέδου κατάρτιση, ο Νηρέας συνεχίζει το πρωτοπόρο ερευνητικό και εκπαιδευτικό του έργο για την προώθηση επιστημονικών γνώσεων στο τομέα της αειφόρου διαχείρισης του νερού.
Πολύ σημαντικές στιγμές για το Κέντρο αποτελούν:
- η βράβευση 2 καθηγητών του Κέντρου με το Βραβείο Έρευνας ″Νίκος Συμεωνίδης″ του Ιδρύματος Προώθησης Έρευνας το 2011 (Δρ. Σ. Κάσινος) και το 2012 (Δρ. Δ. Φάττα-Κάσινου)
- Πρώτο βραβείο για εξαιρετική επίδοση της Πράξης «Πρόδρομος» στο διαγωνισμό Transport and Logistics Awards 2015 για τον Δρ. Σ. Χριστοδούλου
- η εκλογή της Διευθύντριας του Κέντρου τo 2015, Δρ. Δ. Φάττα-Κάσινου, ως προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Τεχνολογίας του Κοινού Προγραμματισμού για το Νερό
- η έγκριση το 2014 από την Ε.Ε. χρηματοδότησης 2 ερευνητικών προτάσεων για δημιουργία δικτύων συνεργασίας COST (NEREUS COST Action ES1403 και SimInhale COST Action MP1404) συνολικού προϋπολογισμού πέραν του 1 εκατομμυρίου ευρώ
- η έγκριση το 2015, του έργου Marie Skłodowska–Curie ANSWER (H2020-MSCA–ITN-2015/675530) του οποίου η χρηματοδότηση ανέρχεται στα 3,7 εκατομμύρια ευρώ (ένα από τα μεγαλύτερα ερευνητικά έργα που έχει πετύχει η Κύπρος).
Συμμετοχή του Νηρέα σε δεκάδες διεθνή ερευνητικά προγράμματα
Δείγμα της διεθνούς εμβέλειας του Κέντρου Νηρέα αποτελεί η επιτυχία σε ανταγωνιστικά ερευνητικά προγράμματα έρευνας και ανάπτυξης, χρηματοδοτούμενα από την ΕΕ ή/και το ΙΠΕ, στα οποία συμμετέχει είτε ως συντονιστής είτε ως εταίρος, καθώς και ο μεγάλος αριθμός επιστημονικών δημοσιεύσεων σε υψηλής απήχησης διεθνή επιστημονικά περιοδικά και συνέδρια.
Ο Νηρέας έχει προσελκύσει μέχρι στιγμής ερευνητικά προγράμματα με συνολικό προϋπολογισμό που ανέρχεται περίπου στα 12 εκατομμύρια ευρώ. Μέσα από τα ερευνητικά έργα, ο Νηρέας έχει αναπτύξει στενούς δεσμούς συνεργασίας με πανεπιστήμια, ερευνητικούς οργανισμούς και εταιρίες ανά το παγκόσμιο (Ευρώπη, Αμερική, Αφρική, Αυστραλία, Μέση Ανατολή, Σιγκαπούρη, Νότια Κορέα, κ.ά.) συμβάλλοντας έτσι στην επιστημονική προβολή της Κύπρου διεθνώς.
Σταθμό στην ερευνητική δραστηριότητα του Νηρέα αποτελεί η έγκριση για χρηματοδότηση της ερευνητικής πρότασης που υπέβαλε η Διευθύντρια του στο πλαίσιο της δράσης Marie Skłodowska-Curie: Innovative Training Networks (ITN) που εντάσσεται στο πρόγραμμα Ορίζοντας 2020. Η ερευνητική πρόταση που εγκρίθηκε για χρηματοδότηση είναι γνωστή με την επωνυμία ANSWER (H2020-MSCA–ITN-2015/675530) και ο συνολικός προϋπολογισμός αυτής ανέρχεται στα 3,7 εκατομμύρια ευρώ, εκ των οποίων περί τις €800,000 αφορούν στις δραστηριότητες του Νηρέα.
Το ANSWER περιλαμβάνει δράσεις κινητικότητας για εκπαίδευση δεκαπέντε διδακτορικών φοιτητών στα πεδία (α) διάδοσης αντιβιοτικών, ανθεκτικών στα αντιβιοτικά βακτηρίων και γονιδίων που φέρουν ανθεκτικότητα (Α&ARB&ARG) στο περιβάλλον, (β) στην ανάπτυξη και εφαρμογή βιοδοκιμών/μαθηματικών μοντέλων για τον προσδιορισμό των επιπτώσεων τους καθώς και (γ) στην εφαρμογή αποδοτικών και οικονομικά βιώσιμων τεχνολογιών για την απομάκρυνσή τους.
Πολύ σημαντική στιγμή για το Νηρέα υπήρξε η έγκριση από την Ε.Ε. η χρηματοδότηση της Δράσης COST ES1403 του Ευρωπαϊκού Δικτύου COST με την επωνυμία ΝEREUS, της οποίας προεδρεύει και συντονίζει η διευθύντρια του Ερευνητικού Κέντρου.
Η Δράση αυτή έχει δημιουργήσει το μεγαλύτερο Ευρωπαϊκό διεπιστημονικό δίκτυο το οποίο περιλαμβάνει ερευνητικούς φορείς από 40 χώρες με κύριο στόχο (α) τον προσδιορισμό Α&ARB&ARG στα αστικά λύματα, (β) την αξιολόγηση της πρόσληψης αυτών από φυτά, (γ) τον προσδιορισμό βιοδοκιμών που απαιτούνται για την ασφαλή επαναχρησιμοποίηση των αστικών λυμάτων, (δ) τον προσδιορισμό των αποδοτικών εκείνων τεχνολογιών για την απομάκρυνσή τους και τέλος (ε) τη θέσπιση οδηγιών για τη δημιουργία νέων κριτηρίων ποιότητας εκροής.
Το Ίδρυμα Προώθησης Έρευνας Κύπρου, στα πλαίσια των δραστηριοτήτων του για επιβράβευση της άριστης επίδοσης στον τομέα της έρευνας, καθιέρωσε από το 2007 την απονομή ετήσιου βραβείου έρευνας ″Νίκος Συμεωνίδης″.
Το βραβείο αυτό συνοδεύεται από χορηγία για σκοπούς συνέχισης του αντικειμένου της έρευνας του βραβευθέντος.
Η χορηγία για το βραβείο έρευνας για το 2012 απονεμήθηκε στη Διευθύντρια του Νηρέα, και αυτό οδήγησε στη χρηματοδότηση της ερευνητικής πρότασης GAPS (ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ/ΒΕΝΣ/0412/24), η οποία είχε ως στόχο την κάλυψη κενών γνώσης σχετικών με την εφαρμογή προηγμένων τεχνολογιών επεξεργασίας αστικών λυμάτων.
+2
Ο Νηρέας συμμετέχει επίσης σε μία από τις επτά ερευνητικές προτάσεις που επιλέχθηκαν να χρηματοδοτηθούν από το δίκτυο Water-JPI, στα πλαίσια της 1ης πιλοτικής κοινής διεθνικής πρόσκλησης υποβολής προτάσεων.
Το StARE (KOINA/ΠΚΠ/0113/15) μελετά την παρουσία A&ARB&ARG στα αστικά λύματα διαφόρων ευρωπαϊκών χωρών και την εφαρμογή προηγμένων τεχνολογιών για την απομάκρυνσή τους.
Το γενικό συντονισμό του έργου έχει το Καθολικό Πανεπιστήμιο της Πορτογαλίας ενώ ο συντονισμός της κυπριακής ομάδας γίνεται από τη Δρ. Δ. Φάττα-Κάσινου. Ο συνολικός προϋπολογισμός του ανέρχεται στα 2,1 εκατομμύρια ευρώ.
Ο Νηρέας έχει συντονίσει δύο μεγάλα ερευνητικά έργα αναφορικά με τη διαχείριση αγρο-βιομηχανικών υγρών αποβλήτων.
Το Μεσογειακό έργο MEDOLICO (I-B/2.1/090, European Neighbourhood and Partnership Instrument [ENPI]), με προϋπολογισμό 2 εκατομμυρίων ευρώ, είχε ως στόχο την ολοκληρωμένη διαχείριση των υγρών αποβλήτων ελαιοτριβείων (ΥΑΕ) για τη μείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων από την ανεξέλεγκτη απόρριψη τους στο περιβάλλον.
Είναι η πρώτη φορά που ερευνητικό πρόγραμμα επιδίωξε να λύσει το πρόβλημα αυτό, συλλογικά και εναρμονισμένα για όλη τη λεκάνη της Μεσογείου, μέσα από την εφαρμογή αντιδραστήρων βιολογικής επεξεργασίας, μεμβρανών διήθησης και προηγμένης χημικής οξείδωσης. Ένα ιδιαίτερα καινοτόμο χαρακτηριστικό του έργου, ήταν η προσπάθεια ανάκτησης συστατικών υψηλής προστιθέμενης αξίας, που περιέχονται στα ΥΑΕ, όπως είναι οι πολυφαινόλες.
Στο πλαίσιο του έργου πραγματοποιήθηκε επίσης οικονομική ανάλυση τόσο των υφιστάμενων μεθόδων αλλά και των προτεινόμενων τεχνολογιών επεξεργασίας των ΥΑΕ. Επίσης, το έργο LIFE+ WINEC (LIFE08 ENV/CY/000455) με συνολικό προϋπολογισμό 1,4 εκατομμυρίων ευρώ, στόχευε στην εφαρμογή περιβαλλοντικά φιλικών και αποτελεσματικών λύσεων για την αντιμετώπιση των σημαντικότερων περιβαλλοντικών προβλημάτων που συνδέονται με τη λειτουργία των οινοποιείων.
Μεγάλη επιτυχία για το Νηρέα υπήρξε επίσης η χρηματοδότηση της ερευνητικής πρότασης ΠΡΟΔΡΟΜΟΣ (INTERREG/2938/08-05-2013), με συνολικό προϋπολογισμό 1,95 εκατομμύρια ευρώ, που εντάσσεται στο Πρόγραμμα Διασυνοριακής Συνεργασίας Ελλάδα-Κύπρος 2007-2013, η οποία είχε ως στόχο τη δημιουργία ενοποιημένης πλατφόρμας συστημάτων ασφαλείας, πληροφόρησης και προσβασιμότητας για θαλάσσιες μεταφορές.
Ο Νηρέας συμμετέχει στο ερευνητικό έργο ALICE (H2020-MSCA–RISE-2016/734560), το οποίο εγκρίθηκε πρόσφατα για χρηματοδότηση στο πλαίσιο της δράσης MarieSkłodowska–Curie: Research and Innovation Staff Exchange (RISE) με συνολικό προϋπολογισμό γύρω στα 900.000 ευρώ. Στόχος του είναι η προώθηση καινοτόμων λύσεων για τη διαχείριση των αστικών λυμάτων για την αντιμετώπιση των τρεχουσών τεχνο-οικονομικών και κοινωνικών προκλήσεων που σχετίζονται με το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής.
Παράλληλα, ο Νηρέας συμμετέχει στο πρόγραμμα ERASMUS+ ECVET-Lab το οποίο στοχεύει στην προώθηση της αναγνώρισης και της επικύρωσης των ικανοτήτων του προσωπικού εργαστηρίων Επιστήμης και Μηχανικής Περιβάλλοντος.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Νηρέας ηγείται της πέμπτης ομάδας εργασίας του δικτύου NORMAN (http://www.norman-network.net/) που αφορά στην επαναχρησιμοποίηση των επεξεργασμένων αστικών λυμάτων.
Το δίκτυο NORMAN έχει ως στόχο να ενισχύσει την ανταλλαγή πληροφοριών σχετικά με τους ρύπους αναδυόμενου ενδιαφέροντος, και να ενθαρρύνει την επικύρωση και εναρμόνιση μεθόδων παρακολούθησης τους στο περιβάλλον.
Μέλη του Νηρέα έχουν επίσης συντονίσει άλλα ερευνητικά προγράμματα τα οποία έλαβαν χρηματοδότηση από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και την Κυπριακή Δημοκρατία μέσω του Ιδρύματος Προώθησης Έρευνας Κύπρου, σχετικά με:
- τη σύνθεση καταλυτών γραφενίου και την περαιτέρω χρήση τους για την απομάκρυνση μικρορύπων από τα αστικά λύματα (PhotoGraph, ΑΕΙΦΟΡΙΑ/ΦΥΣΗ/0311(ΒΙΕ)/33).
- την ανάπτυξη πρωτοποριακών βιοδοκικών για την εκτίμηση της τοξικότητας μειγμάτων μικρορύπων στον άνθρωπο και στο περιβάλλον (TOMIXX, PΕΝΕΚ/0609/24).
- τη μελέτη της συμπεριφοράς διαφορών μικρορύπων στο περιβάλλον και την εφαρμογή φωτοκαταλυτικών διεργασιών για την απομάκρυνσή τους (IΧ-Aqua, UPGRADING/DURABLE/0308/07 και PHAREM, ΑΕΙΦΟ/0506/16).
- την ανάπτυξη/εφαρμογή πιλοτικής μονάδας βασισμένης στην ηλιακή ομογενή φωτοκατάλυση για την απομάκρυνση μικρορύπων από τα αστικά λύματα (SolTec, AEIFO/0308/BIE/01).
- την απομάκρυνση οιστρογόνων από αστικά λύματα και νοσοκομειακά υγρά απόβλητα με τη χρήση ετερογενούς φωτοκατάλυσης (Estrogens, PROEM/0308/06).
- την εφαρμογή προηγμένων χημικών διεργασιών οξείδωσης για την απομάκρυνση τοξικών οργανικών μικρορύπων (DIATOXH, ΑΠΟΕΜ/0505/02).
- την αειφόρο διαχείριση υγρών αποβλήτων ελαιοτριβείου (SOLIVAL, AEIFORIA/ΦΥΣΗ/0609(ΒΕ)/12).
- την ανάπτυξη μιας διαδικτυακής πλατφόρμας βασισμένη σε σύστημα γεωγραφικών πληροφοριών (GIS) για την χαρτογράφηση των περιστατικών διαρροής στο δίκτυο υδατοπρομήθειας (UCyAMR, AEIFORIA/ASTI/0609(BIE)/07).
Η ερευνητική ομάδα του Νηρέα έχει να επιδείξει μεγάλο αριθμό επιστημονικών άρθρων(περισσότερα από 200), στα επιστημονικά πεδία που δραστηριοποιείται, σε έγκριτα επιστημονικά περιοδικά διεθνούς κύρους με υψηλό δείκτη απήχησης (ΔΑ), όπως Nature Reviews Microbiology (ΔΑ=24,7), Applied Catalysis B: Environmental (ΔΑ=8,3), Water Research (ΔΑ=5,99), Environmental Science and Technology (ΔΑ=5,39), κ.ά.
Επίσης, ο δείκτης επιστημονικής ποιότητας h (h index) των επιστημονικών δημοσιεύσεων των καθηγητών και ερευνητών του Κέντρου, είναι ιδιαίτερα υψηλός (ενδεικτικά αναφέρεται ότι ο δείκτης h για τη Διευθύντρια του Κέντρου είναι 37 που αντιστοιχεί σε 6510 αναφορές σε δημοσιεύσεις, Source: Google Scholar), αναδεικνύοντας έτσι την υψηλή ποιότητα και τη διεθνή αναγνωρισιμότητα των επιστημονικών άρθρων του Κέντρου.
Η ερευνητική ομάδα του Νηρέα έχει συγγράψει επιστημονικά βιβλία σε διεθνείς εκδοτικούς οίκους, έχει παρουσιάσει το ερευνητικό της έργο σε διεθνή επιστημονικά συνέδρια (πάνω από 100 συμμετοχές) και έχει προσκληθεί σε επιστημονικά σεμινάρια από πανεπιστήμια/ερευνητικά ιδρύματα του εξωτερικού (Αγγλία, Γερμανία, Ισπανία, Ινδία, Μαλαισία Σιγκαπούρη, Αμερική κ.ά).
Στοιχεία που αποδεικνύουν την έντονη διεθνή δραστηριότητα και αναγνώριση του Νηρέα αποτελούν επίσης οι δράσεις κινητικότητας/ανταλλαγής (Erasmus, Short-Term Scientific Missions, Secondments) προπτυχιακών/μεταπτυχιακών φοιτητών και μεταδιδακτορικών ερευνητών από Ευρώπη, Αμερική, Αφρική και Ασία, για τη διεξαγωγή ερευνητικών δραστηριοτήτων ή πρακτικής άσκησης στα εργαστήρια του Κέντρου.
Δραστηριότητες ευαισθητοποίησης του κοινού
Ο Νηρέας παράλληλα με την ερευνητική του δράση αναλαμβάνει ή/και συμμετέχει σε πληθώρα εθνικών και διεθνών δραστηριοτήτων ευαισθητοποίησης του κοινού, όπως ημερίδες, τοπικοί και διεθνείς διαγωνισμοί, σεμινάρια, διαλέξεις, εκπαιδευτικά σχολεία, κ.α. Στο πλαίσιο των δράσεων εξωστρέφειας, που τα τελευταία χρόνια έχουν φέρει το Νηρέα δυναμικά στο προσκήνιο, συγκαταλέγονται οι εξής δράσεις:
Stockholm Junior Water Prize, World WaterMonitoring Day, Researcher‘s Night, Nireas–IWRC “When Ideas Flow” Speaker Series, WaterDevelopment Department Open Day, κ.ά.