Ο καθ. Κλεόπα, απέσπασε το ««Κυπριακό Βραβείο Έρευνας - Διακεκριμένος Ερευνητής 2017», στα φετινά Κυπριακά Βραβεία Έρευνας που απονέμονται κάθε χρόνο από το Ίδρυμα Προώθησης Έρευνας. Συγκεκριμένα, ο καθηγητής βραβεύθηκε στη θεματική ενότητα «Επιστήμες Ζωής» για τη διαχρονική του ερευνητική εργασία που εστιάζει στην κατανόηση και θεραπεία νευρολογικών παθήσεων.
Η ερευνητική εργασία του επικεντρώνεται στην μεταφραστική και τη βασική νευροεπιστήμη. Η ομάδα του έχει δημιουργήσει και μελετήσει κυτταρικά και ζωικά μοντέλα κληρονομικών και επίκτητων νευροπαθειών, απομυελινωτικών διαταραχών και λευκοδυστροφιών. Έχει δημιουργήσει και μελετήσει διαγονιδιακά μοντέλα της ασθένειας Charcot-Marie-Toothκαθώς και πειραματικά μοντέλα αυτοάνοσης εγκεφαλομυελίτιδας της σκλήρυνσης κατά πλάκας τα οποία έδωσαν σημαντικές πληροφορίες για τους μηχανισμούς και την εξέλιξη των παθήσεων αυτών.
Η πιο πρόσφατη ερευνητική του εργασία περιλαμβάνει την ανάπτυξη νέων θεραπευτικών προσεγγίσεων με γονιδιακή θεραπεία για την αντικατάσταση των γονιδίων για κληρονομικές νευροπάθειες και λευκοδυστροφίες. Καταπιάνεται επίσης με την κλινική και γενετική διερεύνηση οικογενειών με κληρονομικές νευροπάθειες και άλλες νευρογενετικές διαταραχές καθώς και με τη κλινική και επιδημιολογική μελέτη της μυασθένειας Gravis με απώτερο σκοπό τη βελτιστοποίηση της θεραπευτικής αγωγής.
- Αποσπάσατε το «Κυπριακό Βραβείο Έρευνας - Διακεκριμένος Ερευνητής 2017», στη διάρκεια του θεσμού των Κυπριακών Βραβείων Έρευνας, που απονέμονται κάθε χρόνο από το Ίδρυμα Προώθησης Έρευνας. Πώς νοιώθετε για αυτό και τι ακριβώς σημαίνει αυτό το βραβείο;
Το «Κυπριακό Βραβείο Έρευνας - Διακεκριμένος Ερευνητής 2017» αποτελεί μεγάλη τιμή για μένα γιατί το θεωρώ αναγνώριση μιας μακροχρόνιας προσπάθειας για επίτευξη προόδου στη κατανόηση, διάγνωση και θεραπεία νευρολογικών ασθενειών μέσω της μεταφραστικής έρευνας. Τόσο εγώ προσωπικά, αλλά και όλη η ερευνητική μου ομάδα, και το Ινστιτούτο Νευρολογίας και Γενετικής Κύπρου όπου εργάζομαι τα τελευταία 15 χρόνια, νιώθουμε πολύ περήφανοι για την αναγνώριση αυτή. Το Βραβείο μας δίνει περισσότερη θέληση να συνεχίσουμε τις Έρευνες μας για ακόμα ψηλότερα επιτεύγματα.
Το Βραβείο Έρευνας δεν συνοδεύεται από χρηματικό ποσό αλλά η σημασία του είναι καθαρά ηθική όπως φαίνεται και από το σκεπτικό του όλου θεσμού. Το Ίδρυμα Προώθησης Έρευνας (ΙΠΕ), στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων του για αναγνώριση και επιβράβευση της άριστης επίδοσης στον τομέα της έρευνας, καθιέρωσε από το 2007 την απονομή ετήσιου Βραβείου Έρευνας. Το «Κυπριακό Βραβείο Έρευνας – Διακεκριμένος Ερευνητής» απονέμεται σε άριστους επιστήμονες με μακροχρόνια ερευνητική εμπειρία, που δραστηριοποιούνται ερευνητικά στην Κύπρο και οι οποίοι έχουν να επιδείξουν σημαντικά και διεθνώς αναγνωρισμένα επιτεύγματα στον τομέα της έρευνας. Το Βραβείο έχει ως στόχο την ανάδειξη του έργου και της προσωπικότητας των διακεκριμένων αυτών επιστημόνων, οι οποίοι με την υψηλής ποιότητας και υψηλού αντίκτυπου ερευνητική τους δραστηριότητα τιμούν την Κύπρο. Το «Κυπριακό Βραβείο Έρευνας – Διακεκριμένος Ερευνητής» απονέμεται σε ετήσια βάση εκ περιτροπής στις ακόλουθες θεματικές ενότητες:
Επιστήμες Ζωής, Φυσικές Επιστήμες και Μηχανική, ή Κοινωνικές και Ανθρωπιστικές Επιστήμες.
Για το 2017 το Βραβείο δόθηκε στον τομέα Επιστημών Ζωής. Οι υποψήφιοι ερευνητές έπρεπε να προταθούν από άλλο άτομο ή φορέα. Η αξιολόγηση των υποψηφιοτήτων έγινε από Ειδική Επιτροπή Αξιολόγησης. Για την επιλογή της επικρατέστερης υποψηφιότητας η Επιτροπή Αξιολόγησης μελέτησε τα προσόντα, την ερευνητική εμπειρία και τη μέχρι στιγμής σταδιοδρομία των ερευνητών. Έλαβε υπ’ όψιν τη ποιότητα των σημαντικότερων ερευνητικών αποτελεσμάτων των υποψήφιων, τη σημασία και τον αντίκτυπό τους σε διεθνές επίπεδο. Επίσης αξιολόγησε τις δημοσιεύσεις σε έγκριτα διεθνή περιοδικά, καθώς και τις ηγετικές ικανότητες και τη δυνατότητα να εμπνέουν τη νέα γενιά ερευνητών. Επομένως, η επιλογή μου για το Βραβείο στη βάση των πιο πάνω διαδικασιών από μια Διεθνή Επιστημονική Επιτροπή με τιμά ιδιαίτερα και αποτελεί μια σημαντική στιγμή στη μέχρι τώρα σταδιοδρομία μου.
- Η ερευνητική εργασία σας επικεντρώνεται στην μεταφραστική και τη βασική νευροεπιστήμη. Τι είναι η νευροεπιστήμη ;
Η νευροεπιστήμη είναι μια πολυδιάστατη επιστήμη αλληλένδετη με τη κλινική νευρολογία, τη ψυχιατρική, τη ψυχολογία, και άλλες κλινικές ειδικότητες, και στην οποία συνεισφέρουν πολλές βασικές επιστήμες όπως η μοριακή βιολογία, η γενετική, οι υπολογιστικές και απεικονιστικές επιστήμες, η φυσιολογία, η φαρμακολογία, η πληροφορική, και άλλες. Είναι ένα συναρπαστικό πεδίο που ασχολείται με τη λειτουργία και τις παθήσεις του ανθρώπινου εγκεφάλου και του νευρικού συστήματος, του σημαντικότερου οργάνου στο σώμα μας που ταυτίζεται με την ζωή μας και καθορίζει τη προσωπικότητα, τη συμπεριφορά μας, την ίδια την συνείδηση και τον ανθρώπινο πολιτισμό. Η σημασία της νευροεπιστήμης καθορίζεται από το γεγονός ότι οι παθήσεις του νευρικού συστήματος αποτελούν τη μεγαλύτερη πρόκληση της ιατρικής του 21
ου αιώνα, λόγω της αυξανόμενης συχνότητας τους που σχετίζεται με τη γήρανση του πληθυσμού, τις σοβαρές συνέπειες που έχουν στη ζωή των ασθενών και στη κοινωνία γενικότερα, αλλά και της πολυπλοκότητας του εγκεφάλου που δυσχεραίνουν την αντιμετώπιση τους. Η νευροεπιστήμη συνεχώς εξελίσσεται και επεκτείνεται, μπαίνοντας σε διάφορες πτυχές της ζωής μας, καθώς μπορεί να δώσει λύσεις σε πολλά μυστήρια που αφορούν τη ζωτική λειτουργία του εγκεφάλου, αλλά και την αντιμετώπιση των παθήσεων του.
Η νευροεπιστήμη είναι μια σχετικά “νεαρή” επιστήμη, καθώς μόλις τα τελευταία 30 χρόνια έχουν γίνει προόδοι στη κατανόηση της ανάπτυξης, λειτουργίας και αλληλοσύνδεσης των κυττάρων του εγκεφάλου, και πως η δυσλειτουργία τους οδηγεί σε νευρολογικές ασθένειες. Στη μεταφραστική νευροεπιστήμη αφετηρία μας αποτελούν οι νευρολογικές παθήσεις και τα ευρήματα σε ασθενείς, τα οποία προσπαθούμε να κατανοήσουμε στο εργαστήριο με τη μελέτη δειγμάτων ή με τη δημιουργία πειραματικών μοντέλων. Αυτά τα μοντέλα της πάθησης μας προσφέρουν και τη δυνατότητα δοκιμής νέων θεραπευτικών προσεγγίσεων.
- Η ομάδα σας μελετά τις κληρονομικές και επίκτητες νευροπάθειες, τι σημαίνει αυτό με απλά λόγια;
Νευροπάθειες αποκαλούμε τις παθήσεις των περιφερικών νεύρων, που αποτελούν που μεταφέρουν όλα τα μηνύματα από τον οργανισμό και το περιβάλλον στον εγκέφαλο, και ταυτόχρονα τις εντολές του εγκεφάλου στο σώμα μας για τη κίνηση και οποιαδήποτε άλλη ανταπόκριση σε ερεθίσματα. Υπάρχει μια πληθώρα αιτιών που προκαλούν περιφερικές νευροπάθειες, όπως ο διαβήτης, τοξικότητα φαρμάκων, μολύνσεις, μεταβολικά και φλεγμονώδη νοσήματα, και σε κάποιες περιπτώσεις κληρονομικές μεταλλάξεις. Είναι σημαντικό να γίνεται σωστή διερεύνηση της αιτίας για να μπορεί να δοθεί έγκαιρα θεραπεία όπου είναι δυνατό, γιατί τα συμπτώματα της νευροπάθειας, όπως αδυναμία μυών στα άκρα και απώλεια αίσθησης μπορεί να προκαλέσουν σοβαρή αναπηρία. Στο εργαστήριο μας έχουμε μελετήσει για πολλά χρόνια κληρονομικές νευροπάθειες τύπου Charcot-Marie-Tooth, οι οποίες προκαλούνται από πέραν των 80 διαφορετικών γονιδίων, και για τις οποίες δεν υπάρχει ακόμα καμιά αποτελεσματική θεραπεία. Ιδιαίτερα για τη φυλοσύνδετη μορφή της κληρονομικής νευροπάθειας έχουμε δημιουργήσει πειραματικά μοντέλα που μας βοήθησαν να κατανοήσουμε τα αίτια της νόσου σε κυτταρικό επίπεδο, και με βάση αυτά τα δεδομένα να αναπτύξουμε γονιδιακή θεραπεία που έχει δοκιμαστεί με επιτυχία κατά αρχήν στο μοντέλο της πάθησης. Επίσης μελετήσαμε τους μηχανισμούς άλλων επίκτητων νευροπαθειών που προκαλούνται από αυτοάνοσους μηχανισμούς, καθώς και τη νευροπάθεια που προκαλεί η χημειοθεραπεία. Για τη τελευταία δοκιμάσαμε νευροπροστατευτικές θεραπείες με βάση το μηχανισμό δράσης του φαρμάκου πάνω στα νεύρα, με ενθαρρυντικά αποτελέσματα.
- Όταν λέμε κληρονομικές νευροπάθειες στην Κύπρο έχουμε στατιστικά στοιχεία;
Διεθνώς οι κληρονομικές νευροπάθειες προσβάλλουν ένα άτομο σε κάθε 2000-2500 περίπου του πληθυσμού. Αυτή τη συχνότητα έχουμε και στη Κύπρο. Το Τμήμα Νευρογενετικής και οι Νευρολογικές Κλινικές του Ινστιτούτου Νευρολογίας έχουν δημοσιεύσει διάφορες μελέτες για τη συχνότητα των περιστατικών και ποια γονίδια ευθύνονται για τις κληρονομικές νευροπάθειες στη Κύπρο. Μάλιστα, σε κάποιες περιοχές του νησιού παρουσιάζεται αυξημένη συχνότητα συγκεκριμένων τύπων.
- Υπάρχουν αιτίες για τις νευροπάθειες;
Υπάρχουν πολλές αιτίες που μπορεί να προκαλέσουν τόσο επίκτητες όσο και κληρονομικές νευροπάθειες. Οι επίκτητες μπορεί να προκληθούν από πολλές αιτίες, μερικές από τις οποίες αναφέρθηκαν πιο πάνω. Σε κάθε περίπτωση γίνεται λεπτομερής διερεύνηση όλων των ασθενών για αποκλεισμό τέτοιων αιτιών που ενδεχομένως να μπορούν να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά, όπως για παράδειγμα αναπλήρωση βιταμινών, διόρθωση του διαβήτη, διακοπή τοξικών φαρμάκων. Για τις κληρονομικές νευροπάθειες έχουν βρεθεί πέραν των 80 διαφορετικών γονιδίων που μπορεί να ευθύνονται, κάτι που δυσχεραίνει τη διάγνωση αλλά και τη θεραπεία τους. Κάθε γονίδιο μπορεί να προκαλεί διαφορετικούς μηχανισμούς βλάβης του νεύρου και επομένως απαιτεί διαφορετική στρατηγική στη θεραπεία. Για παράδειγμα, σε κάποιες περιπτώσεις υπάρχει υπερβολική δόση του γονιδίου και χρειάζεται η λεγόμενη αποσιώπηση του (gene silencing), ενώ σε άλλες περιπτώσεις φταίει η απώλεια της λειτουργίας και χρειάζεται η αναπλήρωση του γονιδίου.
- Οι ασθενείς με τις κληρονομικές νευροπάθειες, μπορούν να ελπίζουν σε θεραπεία;
Τα τελευταία χρόνια έχει γίνει σημαντική πρόοδος διεθνώς στις έρευνες για ανακάλυψη θεραπείας που να μπορεί να βοηθήσει τους ασθενείς με κληρονομικές νευροπάθειες. Παρόλο που όλες οι προσπάθειες είναι ακόμα σε προ-κλινικό στάδιο (δεν εφαρμόζονται ακόμα σε ασθενείς) υπάρχουν πολύ ενθαρρυντικά αποτελέσματα για κάποιες από τις συχνότερες μορφές της νόσου, που αναμένεται να μεταφερθούν σε κλινικές δοκιμές μέσα στα επόμενα λίγα χρόνια. Παρόμοιες παθήσεις όπως η νωτιαία μυϊκή ατροφία που θεωρούνταν ανίατες έχουν πάρει φέτος το δρόμο της αντιμετώπισης μέσω γονιδιακής θεραπείας, επομένως αναμένω το ίδιο να συμβεί και για τις κληρονομικές νευροπάθειες
- Το Εργαστήριο Νευροεπιστημών του ΙΝΓ Κύπρου σίγουρα τοποθετεί την χώρα μας στον παγκόσμιο επιστημονικό χάρτη με την έρευνα, σχολιάστε μας
Στο Εργαστήριο μας έχουμε συμβάλει στη κατανόηση των αιτιών της κληρονομικής νευροπάθειας και στη ανάπτυξη μιας καινοτόμας γονιδιακής θεραπείας σε παγκόσμιο επίπεδο, το οποίο έχει σίγουρα τοποθετήσει τη χώρα μας στον παγκόσμιο επιστημονικό χάρτη. Παρόμοια ευρήματα μας στη γονιδιακή θεραπεία μιας μορφής εγκεφαλοπάθειας καθώς και στη παθολογία της πολλαπλής σκλήρυνσης επίσης προσέλκυσαν παγκόσμιο ενδιαφέρον. Έχουμε συνεργασίες με πρωτοπόρους επιστήμονες στην Ευρώπη και στην Αμερική. Τα αποτελέσματα μας έχουν δημοσιευτεί σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά ψηλού κύρους και έχουν παρουσιαστεί σε συνέδρια από τις ΗΠΑ μέχρι την Ιαπωνία. Έχουμε τακτικά επικοινωνία με οικογένειες ασθενών καθώς και με συνδέσμους ασθενών από όλο τον κόσμο που ενδιαφέρονται για την έρευνα μας. Τέλος. η ερευνητική μας χρηματοδότηση τα τελευταία 5 χρόνια έρχεται σχεδόν εξ ολοκλήρου από το εξωτερικό, κυρίως από την Ευρώπη και τις ΗΠΑ.
- Πώς βλέπετε το μέλλον στην εξέλιξη της νευροεπιστήμης
Πιστεύω ότι η νευροεπιστήμη είναι μια επιστήμη του μέλλοντος. Ο εγκέφαλος με όλη την πολυπλοκότητα αλλά και τον κεντρικό του ρόλο στη ζωή της ανθρωπότητας θα συνεχίσει να απασχολεί τους επιστήμονες διαφόρων ειδικοτήτων, με πολλές εφαρμογές των αποτελεσμάτων στη καθημερινή μας ζωή. Οι νευρολογικές παθήσεις θα εξακολουθήσουν να αποτελούν τη κύρια πρόκληση της μοντέρνας Ιατρικής, με αυξανόμενη σημασία στο μέλλον καθώς η αντιμετώπιση των μη νευρολογικών παθήσεων θα βελτιώνει το προσδόκιμο ζωής. Είναι ενδεικτικό ότι σήμερα η Ιατρική μπορεί να επιδιορθώσει ή να αντικαταστήσει σχεδόν οποιοδήποτε όργανο του σώματος μας εκτός από τον εγκέφαλο! Πάνω από όλα, πιστεύω ότι στο μέλλον θα βλέπουμε συνεχώς νέες εξελίξεις και θεραπείες για ασθένειες που μέχρι τώρα παραμένουν ανίατες και που μέχρι πριν λίγα χρόνια ούτε καν γνωρίζαμε τα ακριβή αίτια τους.